Theo Janson is een van de meest bekende en geliefde docenten uit de geschiedenis van de Gerard Adriaan van Swieten Tuinbouwschool. Er is een rode kastanje naar hem vernoemd, net als een fonds van de Nederlandse Dendrologische Vereniging. In dit artikel lees je meer over deze bijzondere man en zijn betekenis voor tuinhazen en de school.

Geschreven door Annette van der Maarel.

Als gansjes achter Theo aan

‘Met Theo door de schooltuin… alle gansjes achter hem aan. Helemaal stil omdat niemand iets wilde missen van zijn uitleg’, vertelt een oud-tuinhaas over Theo Janson, een van de meest bekende en geliefde docenten uit de geschiedenis van de Gerard Adriaan van Swieten Tuinbouwschool.

Deze bijzondere man werd geboren in een katholiek gezin in 1949 in Stompwijk bij Leidschendam, als derde van negen kinderen. Zijn vader, oorspronkelijk boerenzoon, is venter van kip, eieren en kaas. Zijn moeder, ook uit het agrarisch milieu, is huisvrouw.  Ze had heel graag naar school gewild, maar moest op jonge leeftijd al meehelpen op de boerderij van haar ouders (op dit moment is ze 100 jaar en nog actief).

De ouders van Theo stimuleren hun kinderen daarom om wél te gaan studeren. Liefde voor de natuur ontwikkelt hij als jongetje al. Hij brengt veel tijd door in de polders om vogels en planten te bestuderen. Theo kiest na het gymnasium aan het Bonaventura Lyceum in Leiden voor een studie Bosbouw in Wageningen.

Wageningen

Tijdens zijn studie Bosbouw ontmoet hij Emmy Hogenhuis met wie hij later trouwt en vier kinderen krijgt. Hij wordt nog terwijl hij studeert al gevraagd om in te vallen als hortulanus bij het Arboretum Belmonte in Wageningen, en ontdekt dan al snel dat Plantenkennis het vak is waar zijn hart sneller van gaat kloppen. Via zijn lidmaatschap van de Nederlandse Dendrologische Vereniging komt hij in aanraking met de Gerard Adriaan van Swieten Tuinbouwschool.

Als hij wordt gevraagd daar te solliciteren op de functie docent Plantenkennis twijfelt hij niet. Samen met Emmy verhuist hij naar Vledder en geeft met veel plezier en passie les aan de Tuinbouwschool van 1976 tot 2004, wanneer hij helaas veel te vroeg na een ziekbed overlijdt.

Scharlakenrode Paardenkastanje

Zijn collega’s en leerlingen komen dan op het idee om een scharlakenrode paardenkastanje naar hem te vernoemen. Een exemplaar van deze Aesculus x carnea ‘Theo Janson’ staat voorin de tuin van de school, mét naambordje.

De commissie benaderde de heer Klaas Poppinga van Bonte Hoek kwekerijen in Glimmen of hij een toen nog niet benoemde boom beschikbaar wilde stellen en daaraan de naam van Theo Janson te verbinden. De ‘moeder-boom’ staat nog steeds op het Dilgtplein in Haren, Groningen. Door middel van enten is deze boom vermeerderd. Aan dit verzoek werd in toegestemd door de heer Poppinga. De boom werd geschonken en is zo op haar plekje terecht gekomen voor in de tuin.

Deze kastanje draagt opvallend grote, prachtig rode bloemen en is beter bestand tegen de mineermot. De boom wordt zo’n 15 meter hoog (iets kleiner dus dan de gewone paardenkastanje). Er staan exemplaren van de Theo Janson onder andere in het Arboretum De nieuwe Ooster in Amsterdam,  het Arboretum Assen en het Arboretum Oudenbosch.

Wat maakt Theo Janson zo bijzonder?

Theo was een leraar in hart en nieren. Hij was bevlogen, enthousiast en trok zijn leerlingen mee in zijn verhalen, uitleg en passie voor het vak Plantenkennis. Volgens oud-leerlingen was het een heel liefdevolle, maar ook strenge docent.

Je moest niet alleen de soorten uit je hoofd leren, maar ze ook goed kunnen spellen. Tuinhazen worden geacht 1500 Nederlandse soortnamen te leren en daarnaast ook nog eens de wetenschappelijke familie- en soortnamen uit je hoofd te kunnen en die zijn in het latijn. Deze kennis is de basis van het vak, volgens Theo.

Emmy, de weduwe van Theo, vertelt met verve over haar man: ‘Of je een internationale carrière voor ogen hebt, soorten wilt veredelen, of kunnen communiceren over soorten: een gedegen plantenkennis én kennis van de wetenschappelijke namen is een must’.

Maar veel leerlingen hadden, in tegenstelling tot Theo, geen latijn op de middelbare school gehad en hadden daarom dan ook grote moeite met het stampen van de wetenschappelijke namen. Stel je voor dat je niet alleen 150 soorten coniferen moet kunnen onderscheiden, maar ze ook nog wetenschappelijk kunnen benoemen.

De tuinhazen studeerden uren en uren op de tuin en leerden van Theo ezelsbruggetjes, liedjes en rijmpjes om de soorten onder de knie te krijgen.

Theo gaf het liefst iedere week een toets. Dan zwierf hij om half acht ’s ochtends al door de tuin om takken te verzamelen. De tuinhazen moesten dan 26 takken per keer kunnen determineren.

Dat de school nog steeds zo’n goede naam heeft in binnen- en buitenland is vooral te danken aan de enorme soortenkennis van afgestudeerde tuinhazen. Theo Janson heeft hier aan een grote bijdrage geleverd.

Leren met je zintuigen

Theo gaf het liefst les buiten, in het groene klaslokaal. Maar ook gingen ze op pad in de omgeving van Frederiksoord, in zijn eigen tuin in Vledder en maakten vele excursies.

Want als je in een boek leest dat een boom 15 meter hoog wordt, is dat moeilijk om je dit ook echt voor te stellen. Als je de boom boven je hoofd uit ziet torenen, ervaar je pas wat het met jou en de omgeving doet. Deze bevlogen docent kon als geen ander jou leren kijken naar kleur, textuur, vorm, blad, bast en bloesem- en het daarna in je op te nemen.

Niet alleen kijken is belangrijk. Je kunt alle zintuigen inzetten om de natuur te ervaren. Luisteren is net zo belangrijk; een populier in de wind klinkt heel anders dan een beuk. En als je de bast van een plataan voelt, leer je weer een ander aspect van de boom kennen. Aan kruiden moet je uiteraard aan ruiken, maar je kunt ze ook proeven!

Daarnaast verbeeldde hij ook nog graag met armen en benen hoe bijvoorbeeld een boom en zijn kroon eruit zag. ‘We noemden het soms de balletvoorstelling plantenkennis’, vertelt een oud-tuinhaas.

Van stencil tot boek

Jarenlang typte hij stencils vol met praktische feiten over bomen en planten voor zijn studenten en vulde deze aan als hij nieuwe kennis had opgedaan.

Dit materiaal gebruikte hij als basis voor het boek ‘Stadsbomen- Van Acer tot Zelkova’, dat in 1983 werd uitgegeven. Het boek bevat nog steeds een schat aan kennis.

‘Hij was altijd met zijn vak bezig’, vertelt Emmy Janson. ‘Ook als we op vakantie gingen met het gezin, maakte hij dia’s van nieuwe soorten om die later aan zijn leerlingen te kunnen laten zien’.

Dendroloog

Ook in de Dendrogische wereld was Theo Janson een begrip. Uit het hele land kreeg hij zaden en stekken. In de door hem gecreëerde kraamkamer op de Tuinbouwschooltuin experimenteerde hij met bijzondere kenmerken. Zo selecteerde hij een Carpinus japonica vanwege zijn mooie, extra grote hopbellen en doopte deze cultivar tot Frederik.

De Nederlandse Dendrologische Vereniging heeft een fonds naar hem vernoemd. Het ‘Dendrologisch fonds Theo Janson’ richt zich op het ondersteunen van projecten van dendrologische belang met educatieve of ideële strekking. De naambordjes die nu op ruim 100 bomen prijken in de Tuinbouwschooltuin, opgehangen door het Groenadviesteam onder leiding van oud-docent Harry de Coo, zijn gefinancierd door dit fonds.

Betrokken mens

Theo Janson was ook vooral een warm en betrokken mens. Een mentor en een vriend. Vergeet niet dat de tuinhazen heel jong waren toen ze aankwamen in Drenthe en niet alleen zelfstandig moesten leren, maar ook wonen en leven. Theo was er voor deze studenten.

Hij ging ook graag op bezoek bij voormalige leerlingen bij hun nieuwe werkplekken, in tuinen en kwekerijen, als blijk van zijn betrokkenheid. Zo stuurde hij ook zelfgemaakte kaarten in mooi kalligrafisch handschrift als zijn oud-leerlingen kinderen kregen.

Herdenkingsboom Assen

Op de foto zie je Emmy Janson die samen met Piet de Jong een herinneringsboom ter ere van Theo Janson in het Arboretum in Assen plant (foto van Pierre Theunissen).

Emmy Janson denkt met veel plezier terug aan de werkweken waar Theo en zijn collega’s mee begonnen als introductie voor nieuwe leerlingen. Zij en een aantal andere vrouwen van collega’s zorgden dan voor maaltijden en kookte voor wel honderd jonge tuinhazen die hongerig aanvielen na het trekken van prunussen op de hei.

Oud-tuinhazen vertellen over Theo Janson

Hier een aantal citaten van tuinhazen die reageerden op de oproep ‘Wie heeft er herinneringen aan Theo Janson’ op onze Facebookpagina (Volg ook onze Facebookpagina: Klik hier en geef ons een like!)

‘Ik heb nog steeds de A4-multomap staan met de getypte velletjes beschrijving van bomen en struiken. Werd destijds wel eens de voorloper van zijn boek ‘ Van Acer tot Zelkova’ genoemd. En altijd denk ik bij het voorbij lopen van een mooie Hazelnoot; ‘bokshandschoen vormige knoppen’. En dat klopt nog steeds…’

‘Theo was echt een leraar met passie. Keek altijd uit naar de plantkennis lessen. Lees nog vaak in zijn boek ‘Van Acer tot Zelkova.’

‘Zo herinner ik mij Theo Janson als een zeer gepassioneerd leraar en plantenman. Ik was blij als ik een voldoende haalde maar pluk nu nog steeds de vruchten van zijn lessen plantenkennis.’

‘Ik was dan ook apetrots dat hij ineens voor mijn neus stond in de tuinen van Bingerden en kwam kijken naar “mijn” werk en waar ik terecht was gekomen. Dierbare herinneringen aan bijzonder mens, helaas veel te vroeg overleden.’

‘Ik herinner me de determineeruitdagingen die hij altijd aanmoedigde om aan te gaan. Zoals bladskeletten meenemen om te determineren.’

‘Theo was zo begaan met de leerlingen en de school. Toen ik, voor het eerst op mijzelf, de grenzen van de wereld aan het verkennen was werd het ook vaak over grenzen, grenzenloos. Frederiksoord was wat dat betreft natuurlijk bij uitstek een plek om vele levenslessen te leren. Toen ik door het ijs begon te zakken, bood Theo me aan dat ik een periode bij hem thuis ‘s avonds mocht komen studeren. Verder niets maar tegelijkertijd oh zoveel. Een kader en een blijk van vertrouwen. Ik herinner me nog goed die avonden bij hun thuis bij hun op de studeerkamer boven. Wat een hart had deze mooie man. Ruimhartig, Die lessen heb ik later mogen doorgeven. ‘

‘En wat heb ik genoten van het leren van alle planten, met ezelsbruggetjes en liedjes, uren op de tuin gestudeerd. Die luikjes gaan nu nog steeds geregeld open, of soms moet ik even in m’n hoofd een liedje zingen om me de naam van een plant weer te herinneren… En als je ergens in het vakgebied voor het eerst binnen komt en duidelijk wordt dat je een tuinhaas bent, dat je les hebt gehad van Theo… dat is thuiskomen. ‘

‘Geweldige man hoop van geleerd en nog steeds plezier van. Nooit iets kunnen vinden wat hij niet wist. ‘

‘Een paar weken terug werd ik gebeld. Door een meneer Janson. Er staat bij hem in de achtertuin een kastanjeboom en deze veroorzaakt wat overlast bij de buren en of ik daar een oplossing voor kan bedenken. Dus een afspraak gemaakt en een paar dagen later sta ik daar in zijn tuin (nog steeds niet de link gelegd). Vraagt meneer zo tussen neus en lippen door of ik (als bomenkenner) zijn vader ook gekend heb…..Theo Janson. Kleine wereld. ‘

‘hel-LE borus., moet je zeggen en niet Hel-LU borus. ‘ riep hij dan uit.

‘We hebben Janson ooit gevraagd een tak van een duimlengte te determineren. Na enig speurwerk zag hij dat deze uit twee totaal verschillende soorten bestond. Na dit te hebben ontdekt was het nog even aandachtig kijken en rolde de twee soorten eruit… We hebben geloof ik meer tijd besteed aan het nauwkeurig op elkaar zetten van de twijgen dan hij nodig om de soorten te herkennen…’

‘Met Theo door de schooltuin..alle gansjes achter hem aan. Helemaal stil omdat niemand iets wilde missen van zijn uitleg.’

‘Hij kon de groei vorm van een boom nadoen. Dat non-verbale heeft indruk op mij gemaakt. De baumanii met z’n elleboog takken en de De zuilvorm etc etc. Welmoed en ik noemde het soms de balletvoorstelling plantenkennis.’

‘Fantastische, bevlogen docent en aardige man. Deelde zijn kennis niet alleen verbaal, maar beelde met benen en opgeheven handen de kroonvormig van de bomen uit. En dat is nog maar één verhaal van de vele.’

‘Toen ik hoorde dat hij ernstig ziek was heb ik hem opgehaald in mijn Staatsbosbeheerauto en met hem een ronde gemaakt in mijn gebied de Rottige Meente. Hij kon nog een stukje lopen en genoot enorm van de moerasnatuur. Aan het eind van de middag bracht ik hem terug naar zijn huis in Vledder en bij de vijver namen we afscheid. Definitief, zo bleek enkele weken later… Aangrijpend, maar tegelijk ook heel blij dat ik dit voor hem heb kunnen doen in zijn laatste weken.’

‘Fijn warm mens’

‘Ik heb nog steeds de A4-multomap staan met de getypte velletjes beschrijving van bomen en struiken. Werd destijds wel eens de voorloper van zijn boek ‘ Van Acer tot Zelkova’ genoemd. En altijd denk ik bij het voorbij lopen van een mooie Hazelnoot; ‘bokshandschoen vormige knoppen’. En dat klopt nog steeds…’

Bronnen:

• Stadsbomen – van Acer tot Zelkova
• ‘Moet je eens kijken- sporen van Theo Janson’- artikel in Dendrovaria van Harry de Coo en Leonie Barnier
• Interview met Emmy Janson januari 2022

Bent u al geabboneerd op onze nieuwsbrief die regelmatig uitkomt? Dan krijgt u ook automatisch linkjes naar de nieuwste blogartikelen. Klik hier en scroll naar beneden om je in te schrijven.